Smólski Stefan (1879–1938), prawnik, działacz chadecki, minister RP. Ur. 2 IX w rodzinie ziemiańskiej w majątku Karolówka w gub. podolskiej, był synem Karola i Julii z Jabłońskich.
S. ukończył gimnazjum w Niemirowie i szkołę wojskową w Kijowie (z odznaczeniem), a następnie studiował matematykę na uniwersytecie w Odessie oraz prawo w Kijowie. Od r. 1907 pracował jako adwokat w Kijowie. W r. 1914 jako podporucznik rezerwy został powołany do armii rosyjskiej. Zaraz na początku pierwszej wojny światowej odniósł rany w bitwie pod Lwowem i został zwolniony ze służby. Po rewolucji lutowej 1917 w Rosji zaangażował się w polską działalność polityczno-wojskową. Dn. 6 (19) III 1917 został wydelegowany przez konferencję działaczy polskich (tzw. II Zjazd Polski na Rusi) obradującą w Kijowie do zgromadzenia organizacji społecznych tego miasta. Dn. 9 (22) IV t.r. na wiecu oficerów i żołnierzy pochodzenia polskiego służących w armii rosyjskiej został wybrany na członka Rady Tymczasowej Związku Polaków Wojskowych okręgu kijowskiego (w późniejszym czasie był jego prezesem); wszedł też w skład komisji organizacyjnej Tow. Popierania Polskiej Wiedzy Wojskowej w Kijowie. Na początku czerwca S. uczestniczył w I Ogólnym Zjeździe Polaków Wojskowych w Piotrogrodzie, zasiadał w jego prezydium i należał do prawicowej frakcji, która optowała za utworzeniem wojska polskiego w Rosji. W tym duchu wypowiedział się na forum III Zjazdu Polskiego na Rusi w Kijowie (18–24 VI t.r.), przyczyniając się w znacznym stopniu do poparcia tej idei przez zebranych. W ostatnim dniu obrad został wybrany, jako drugi w kolejności oddanych głosów, do Polskiego Komitetu Wykonawczego (PKW) na Rusi. Był delegatem PKW na ogólnorosyjską Konferencję Państwową w Moskwie (12–15 VIII t.r.) zwołaną przez premiera A. Kiereńskiego.
Dn. 29 XI 1919 S. został zastępcą naczelnika okręgu administracyjnego wołyńskiego, utworzonego w ramach Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich, kierowanego przez Jerzego Osmołowskiego, ale wkrótce podał się do dymisji, nie aprobując polityki Osmołowskiego. Gdy w poł. stycznia 1920, w związku z przygotowaniami do nowej ofensywy, powołany został Zarząd Cywilny Ziem Wołynia i Frontu Podolskiego z Antonim Mińkiewiczem na czele, S. awansował na naczelnika okręgu wołyńskiego (nazywany był nieformalnie woj. wołyńskim). Funkcję tę pełnił do likwidacji Zarządu, tj. do 9 IX 1920. Następnie osiadł w Warszawie i został adwokatem przy Okręgowym Sądzie Apelacyjnym. Dn. 22 XII 1921 Rada Miejska obrała go wiceprezydentem Warszawy w miejsce ustępującego Karola Rychlińskiego; był nim do 1 XII 1922. Na tym stanowisku nadzorował Administrację Gospodarstwa Rolnego i Leśnego m. st. Warszawy.
W tym czasie S. związał się z powstałym w r. 1920 Chrześcijańsko-Narodowym Stronnictwem Pracy (ChNSP, potem Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji – PSChD). Zasiadał w Radzie Naczelnej ChNSP, a także w Głównym Komitecie Polskiego Czerwonego Krzyża, Zarządzie Polskiego Tow. Opieki nad Kresami. W wyborach parlamentarnych w listopadzie 1922 był kandydatem koalicyjnego Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej (lista nr 8) jednocześnie do Sejmu RP w okręgu 57 (Łuck, Równe) i Senatu (z listy państwowej). Wybory na Wołyniu przegrał, ale wszedł do Senatu, zostając członkiem i sekretarzem Klubu Chrześcijańskiej Demokracji; pracował w senackiej Komisji Gospodarstwa Społecznego. W r. 1923 wszedł do Zarządu Głównego PSChD (ponownie wybrany w r. 1925). Po ustąpieniu z rządu Wincentego Witosa (tzw. II gabinet Witosa) ministra pracy i opieki społecznej Ludwika Darowskiego, premier powołał S-ego na jego miejsce (nominacja nastąpiła 1 IX 1923, w posiedzeniach Rady Ministrów S. brał udział od 6 XI). Jako minister wykazał się sporą aktywnością. Już 13 X spowodował wysłanie przez rząd specjalnej komisji dla zbadania przyczyn narastania bezrobocia i kryzysu społecznego w Łodzi. Pod koniec października został wyznaczony, wraz z ministrami Wojciechem Korfantym i Stanisławem Grabskim, do przeprowadzenia akcji przeciwstrajkowej, ale w listopadzie, w czasie trwania strajku powszechnego i zamieszek w Krakowie, jego pozycja w rządzie osłabła. Kilkakrotnie występował na forum Rady Ministrów z projektami aktów normatywnych: poparł przygotowane przez swego poprzednika projekty ustaw o inspekcji pracy i społecznym pośrednictwie pracy, opracował rozporządzenia o przedłużeniu czasu pracy w cukrowniach w kampanii cukrowniczej 1923/4 r., o rozciągnięciu mocy ustawy o czasie pracy w przemyśle i handlu (z 18 XII 1919) na województwa wschodnie, Spisz i Orawę oraz projekty ustaw o zmianie ustawodawstwa państw zabórczych w przedmiocie okresu wypowiedzenia pracy, o pracownikach domowych (niezaakceptowany przez rząd) i dwóch ustaw antyinflacyjnych. Z urzędu ministra ustąpił wraz z całym rządem 17 XII 1923.
W lutym 1924 wziął S. udział w zjeździe wołyńskim Polskiego Tow. Opieki nad Kresami. W grudniu t.r., w czasie kolejnej rekonstrukcji pozaparlamentarnego gabinetu Władysława Grabskiego, dla zrównoważenia wpływów lewicy został mianowany (24 XII) podsekretarzem stanu w Min. Spraw Wewnętrznych (MSW) przy ministrze Cyrylu Ratajskim. Zajmować się miał szczególnie Ziemiami Wschodnimi ogarniętymi przez działania dywersyjne inspirowane przez ZSRR; w tym charakterze odbył w r. 1925 wizytację Wołynia i wszedł w skład niejawnej komórki rządowej – Sekcji Komitetu Politycznego Rady Ministrów dla Spraw Województw Wschodnich i Mniejszości Narodowych, pracującej pod przewodnictwem wicepremiera Stanisława Thugutta. Wziął udział w sześciu jej posiedzeniach pomiędzy 28 III a 26 V 1925. Współdziałał z Thuguttem przy ostatecznym rozwiązaniu sprawy automatycznego nadania mieszkańcom województw wschodnich obywatelstwa polskiego, ale w wielu innych aspektach polityki wobec mniejszości blokował jego propozycje. W dyskusji nad spółdzielczością na Kresach poparł kredytowanie spółdzielni mieszanych narodowościowo. W ostry konflikt z Thuguttem popadł S. na początku lutego 1925, wskutek wydanego z własnej inicjatywy rozporządzenia o konieczności uzyskania zgody władz administracyjnych na każde (także poselskie) zebranie zwołane na Ziemiach Wschodnich. Spowodowało ono protesty lewicy i mniejszości narodowych. Mimo ustępliwości ministra Ratajskiego i próby pośrednictwa prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, S. nie zgodził się na zmianę tego rozporządzenia, grożąc, podobnie jak i jego oponent, dymisją. Na tę sprawę nałożył się konflikt z Polską Partią Socjalistyczną (PPS) w związku z tym, że S. nie wyegzekwował karnego przeniesienia do Poznania kierownika urzędu policji politycznej w Warszawie Józefa Piątkiewicza, obwinianego o organizowanie działań terrorystycznych wymierzonych w lewicę. Dn. 2 IV 1925 w przemówieniu sejmowym Norbert Barlicki z PPS obarczył S-ego i Ratajskiego odpowiedzialnością za zastrzelenie w pociągu przekazywanych do ZSRR oficerów-komunistów, Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza, przez towarzyszącego im policjanta i zażądał ustąpienia obu ministrów. W ślad za rezygnacją Thugutta, który w wywiadach prasowych zarzucił kierownictwu MSW tolerowanie nadużyć administracji w województwach wschodnich i nieprzestrzeganiem wobec ich mieszkańców konstytucyjnych praw obywatelskich, również S. otrzymał 14 VI dymisję na prośbę własną (wraz z Ratajskim).
Dn. 29 XI 1925 Rada Naczelna PSChD powierzyła S-emu przewodnictwo komisji do opracowania zmian ordynacji wyborczej. W grudniu t.r. złożył egzamin notarialny przed Komisją Sądu Okręgowego w Łucku i w styczniu 1926 otrzymał nominację ministra sprawiedliwości na notariusza przy Wydz. Hipotecznym Sądu Okręgowego w Lublinie. Jednocześnie złożył mandat senatora, z pracy politycznej jednak nie zrezygnował. Przyjął wystosowaną przez premiera Aleksandra Skrzyńskiego propozycję udziału w tzw. Komisji Trzech (wraz z Michałem Bobrzyńskim i Stanisławem Kasznicą), powołanej 2 I 1926 dla opracowania projektu reorganizacji administracji państwowej. Komisja pracowała do 13 II, jej wnioski końcowe omawiała Rada Ministrów na posiedzeniach w dn. 24 i 31 III t.r. W czasie rozmów nad sformowaniem nowego rządu prawicowo-centrowego na początku maja 1926 (tzw. III gabinet Witosa) S. został wysunięty przez PSChD i poparty zdecydowanie przez endecję przy niechęci ze strony Witosa. Dn. 9 V, po kilkunastogodzinnych przetargach, Witos ustąpił i następnego dnia S. został ministrem spraw wewnętrznych. W nocy z 10 na 11 V Komisariat Rządu na m. st. Warszawę dokonał konfiskaty wywiadu z Józefem Piłsudskim w „Kurierze Porannym”, zawierającego wypowiedzi krytyczne pod adresem nowego rządu i choć S. formalnie jeszcze nie objął resortu z rąk swego poprzednika, uważano go za sprawcę tego posunięcia. Dn. 11 V 1926, wraz z całym gabinetem, został zaprzysiężony i tego samego dnia otrzymał od premiera dwudniowy urlop ze względu na sprawy rodzinne. Na czas nieobecności S-ego w Warszawie sprawami resortu kierował wiceminister Karol Olpiński. Gdy 12 V Piłsudski wkroczył z wojskiem do Warszawy rozpoczynając przewrót, «bardzo dotkliwie dał się odczuć […] brak ministra spraw wewnętrznych, który nie wracał, wprowadzając przez to niebywałe zamieszanie» (W. Witos). S. ustąpił z funkcji wraz z całym rządem 15 V t.r.
Po przewrocie majowym S. kontynuował działalność w ruchu chadeckim; był członkiem Rady Naczelnej i wiceprezesem PSChD. W dn. 19–20 IX 1926 przewodniczył obradom Rady Naczelnej ChD, na której uchwalono, by wezwać klub sejmowy tej partii do zdecydowanej opozycji wobec rządu Kazimierza Bartla. Dn. 1 IV 1928 brał udział w zjeździe PSChD w Przegorzałach pod Krakowem, na którym przyjęto tzw. Tezy przegorzalskie, zawierające chadecką koncepcję ustroju państwa. Dn. 9 III 1929 w czasie obrad Zarządu Głównego PSChD w Warszawie wystąpił w obronie usuniętego ze stronnictwa rok wcześniej W. Korfantego. Z czasem jednak zbliżył się do grupy antykorfantowskiej, skłaniającej się do współpracy z sanacją. W styczniu 1932 na zjeździe Rady Naczelnej PSChD w Warszawie opowiedział się przeciw forsowanemu przez Korfantego połączeniu stronnictwa z Narodową Partią Robotniczą. W r.n. uczestniczył w przygotowaniu secesji opozycjonistów z PSChD, dokonanej ostatecznie 2 II 1934. W utworzonym wówczas Zjednoczeniu Chrześcijańsko-Społecznym (ZCh-S) S. objął funkcję wiceprezesa Rady Naczelnej. Na I Zjeździe Rady Naczelnej ZCh-S 14 X t.r. w Warszawie wygłosił referat, w którym postulował zrewidowanie stosunku sfer katolickich do osoby Piłsudskiego oraz większe zaangażowanie polityczne Akcji Katolickiej i kleru. Z kolei na II Zjeździe Rady (Warszawa, 2–3 II 1935) w swym referacie przewidywał «zgon nowożytnego państwa ateistycznego» i «zmartwychwstanie chrześcijańskiego ładu społecznego» („Nowa Myśl” 1935 nr 4 s. 6). W tym czasie nadal pracował jako notariusz; od r. 1934 był członkiem lubelskiej Rady Notarialnej, jej wiceprezesem i skarbnikiem, a od 1 VII 1937 prezesem. Był członkiem Zrzeszenia Notariuszów i Pisarzy Hipotecznych i komitetu redakcyjnego „Przeglądu Notarialnego” od r. 1933 oraz autorem kodeksu etyki zawodowej notariatu. Pełnił też funkcję członka Rady Głównej i wiceprezesa lubelskiego Zarządu Okręgowego Ligi Morskiej i Kolonialnej. Należał do Polskiego Związku Prawników Kresowców. Od r. 1935 cierpiał na schorzenie nerek i dwunastnicy, z tego powodu zawiesił działalność społeczną i był często urlopowany z pracy w notariacie. S. zmarł 2 II 1938 w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kw. 257a).
S. był żonaty, dzieci prawdopodobnie nie miał.
W r. 1938 lubelska Izba Notarialna dla uczczenia pamięci S-ego ufundowała samolot sanitarny dla armii polskiej, nazwany jego imieniem.
Album sterników państwa pol., s. 160, 161 (fot.); Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1994 (fot.); Mościcki–Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27, s. 152 (fot.), 172; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 453 (fot.), 457, 537–8; Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, L. 1995 [T. 3] s. 74–5 (E. Balawajder); – Bełcikowska A., Stronnictwa i związki polityczne w Polsce [W. 1925] s. 138, 704, 712; Borkowski J., Ludowcy w II Rzeczypospolitej, W. 1987; Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wr. 1973; Garlicki A., Przewrót majowy, W. 1978; Hausner R., Pierwsze dwudziestolecie administracji spraw wewnętrznych, W. 1939; tenże, Poczynania organizacyjno-oszczędnościowe w Polsce w latach 1918–1934, W. 1935 s. 141–4; Krzywobłocka B., Chadecja 1918–1937, W. 1974; Mędrzecki W., Województwo wołyńskie 1921–1939, Wr. 1988; Morawski W., Polityka gospodarcza rządu Aleksandra Skrzyńskiego, W. 1990; Orzechowski M., Wojciech Korfanty. Biografia polityczna, W. 1975; Papierzyńska-Turek M., Sprawa ukraińska w Drugiej Rzeczypospolitej 1922–1926, Kr. 1979; Podhorski Z., Społeczeństwo polskie na Ukrainie wobec wydarzeń politycznych w Rosji, „Pam. Kijowski” T. 4: 1980; Próchnik A., Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej, W. 1983; Przybylski H., Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w latach 1926–1937, W. 1980; Tomicki J., Norbert Barlicki 1880–1941, W. 1968; Wójcik A., Myśl polityczna Stanisława Augusta Thugutta (1873–1941), L. 1992 s. 208–9; – Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1965 IV; Dziennik Urzędowy Min. Spraw Wewnętrznych 1924 nr 2–6 s. 90, 1925 nr 3 s. 35; Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wołynia i Frontu Podolskiego, R. 1: 1920 nr 1 s. 6; Grabski W., Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej (1924–1925), W. 1927; Kalendarz informator sądowy na 1938 rok, W. [b.r.w.] s. 143; Kalendarz sądowy na r. 1927, W. 1927 s. 186; Polacy na Ukrainie. Zbiór dokumentów. Cz. 1: Lata 1917–1939, Red. S. Stępień, Przemyśl 1998; Popiel K., Wspomnienia polityczne, W. 1983 I; Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; Rataj M., Pamiętnik 1918–1927, W. 1965; Skalski T., Terror i cierpienie, L.–Rzym–Lw. 1995; Sprawozdanie z działalności zarządu [Pol. Związku Prawników Kresowców] za r. 1928/29, W. 1929; Thugutt S., Autobiografia, W. 1984; Witos W., Dzieła wybrane, W. 1990–5 II–III; Zjazd Polski na Rusi w Kijowie w dniach 18–24 czerwca 1917 roku, Winnica [b.r.w.] s. 11, 58–9, 128; – „Gaz. Poranna” 1921 nr 352, 1922 nr 114, 241 (wywiady ze S-m); „Gaz. Warsz.” 1921 nr 351; „Głos Wołyński” 1922 nr 40–2; „Kron. Warszawy” 1929 nr 3 (fot.), 19; „Kur. Warsz.” 1925 nr 11 („Nadzwycz. Dod. Ilustr.”), 1938 nr 33–4 (nekrologi), 35 (fot.), 36 (wspomnienie); „Nowa Myśl” R. 1: 1934 nr 15 s. 1–2, 8, R. 2: 1935 nr 4 s. 1–2, 5–6; „Przegl. Notarialny” R. 17: 1938 nr 3–4 s. 50, nr 5 s. 2, nr 23–4 s. 5; „Świat” R. 18: 1923 nr 37 (fot.); „Wiad. Wojsk.” (Kijów) R. 1: 1917 s. 69, 134, 218; – AAN: Prezydium Rady Ministrów, Protokoły posiedzeń, T. 23 k. 753–976, T. 24 k. 1–750, T. 29 k. 571–578, 584–585; – Mater. Red. PSB: Życiorys S-ego autorstwa Marii Czarneckiej.
Andrzej Piber